O metodzie Vojta
W ostatnich kilkunastu latach coraz bardziej popularna w Polsce staje się terapia i diagnostyka metodą Vojty w rehabilitacji dzieci lub inaczej określana wczesna diagnostyka i leczenie dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Stworzona została przez czeskiego neurologa dr Vaclawa Vojtę, zamieszkałego w Niemczech i kierującego kliniką Kindercentrum w Monachium.
Istotą monachijskiej metody jest wczesne wykrywanie zagrożenia nieprawidłowym rozwojem psychomotorycznym u noworodków i niemowląt.
Wykryte nieprawidłowości Vojta nazwał Zaburzeniami Centralnej lub Ośrodkowej Koordynacji Nerwowej (ZCKN lub ZOKN), a dzieci z zaburzeniami poddawane są terapii.
Dzieci z ZOKN są dziećmi tzw ryzyka symptomatycznego, które ustala się na podstawie badania neurologicznego.
Zagrożenie nieprawidłowym rozwojem ustala się również na podstawie wywiadu położniczego, poszukując czynników ryzyka anamnestycznego.
Nie zawsze istnieje zgodność między ryzykiem anamnestycznym, a symptomatycznym. Dlatego też dla diagnozy najlepsze jest badanie neurorozwojowe.
Czynniki ryzyka anamnestycznego
To czynniki, które zadziałały w okresie ciąży, porodu i po urodzeniu się dziecka. Dowiadujemy się o nich z wywiadu. Dziecko takie nazywamy dzieckiem ryzyka. Czynniki te mogą wystąpić ze strony matki (różne obciążenia genetyczne, dystrofia wewnątrzmaciczna, infekcje wirusowe, zagrażające poronienie) lub ze strony dziecka (wady wrodzone narządów wewnętrznych i OUN, zaburzenia metaboliczne i różnego rodzaju bloki, konflikt serologiczny). To są czynniki z okresu ciąży. Natomiast w okresie okołoporodowym: sposób rozwiązania ciąży, wcześniactwo, niedotlenienie, uraz okołoporodowy, drgawki, znaczna hypotonia – skrajnie niskie napięcie . Czynniki poporodowe to przedłużająca się żółtaczka, zaburzenia ssania, choroby infekcyjne, wady i konsekwencje ich leczenia, przepukliny oponowo-rdzeniowe.
Ryzyko symptomatyczne – to zaburzenia stwierdzone w czasie badania neurorozwojowego.
Kompletna metoda diagnostyczna składa się z 3 etapów:
I – ocena motoryki spontanicznej dziecka w pozycji na brzuchu i na plecach
II – ocena reaktywności posturalnej, to ocena na zmianę ciała w przestrzeni
III – badanie wybranych odruchów prymitywnych, które mają swój określony czas występowania i muszą na pewnym etapie zniknąć.
Ocena motoryki spontanicznej
Jest bardzo zmienna, np pojawienie się funkcji chodu może być między 10-18 miesiącem życia. Dlatego też innym sposobem oceny, czy jakaś funkcja znajduje się w tej normie jest ocena reaktywności posturalnej. Zawiera 7 prób ułożenia ciała w przestrzeni i oceniamy odchylenia od wzorca idealnego (ocena jakościowa), także pozwalamy na prognozowanie możliwości wystąpienia zburzeń ośrodkowej lub obwodówek koordynacji nerwowej na podstawie ilości nieprawidłowych reakcji ułożeniowych (ocena ilościowa).
Z diagnostyką i terapią metodą Vojty wiążą się różne pojęcia, m.in. pojęcie ontogenezy. Jest to gatunkowo specyficzny program włączania się i doskonalenia poszczególnych funkcji, bez treningu i ćwiczeń. Tak dzieje się gdy dziecko jest zdrowe. Oceną prawidłowej ontogenezy jest prawidłowa motoryka spontaniczna, dziecko osiąga prawidłowe wzorce i funkcje w odpowiednim wieku kalendarzowym.
Miarą ontogenezy motorycznej są pojawiające się tzw “kamienie milowe “, tj nowe umiejętności ruchowe:
– 3 m-c symetryczny podpór na przedramionach
– 6 m-c obrót na brzuch z pleców
– 8-10 m-c czworakowanie i siad prosty, plecy proste, nogi do przodu, ręce wolne od podpierania się.
Aby ocenić reakcje Vojta zaproponował pojęcia:
- Wzorce globalne – są to całościowe wzorce ruchu lub wyglądu dziecka, np ocena niemowlęcia całościowa w leżeniu na brzuchu i plecach, lub wzorzec Moro, który występuje w I kwartale, jeśli go brak – nieprawidłowa funkcja posturalna.
- Wzorce częściowe – ocena poszczególnych części ciała, np sprawdzamy czy dłoń jest otwarta, czy zamknięta; czy kończyna jest w rotacji wewnętrznej lub zewnętrznej, wygląd głowy.
- Wzorce zastępcze – dotyczą samej lokomocji, np dziecko zamiast naprzemiennego czworakowania “kica” homologicznie (jest to wzorzec zastępczy dla czworakowania); przemieszczanie się wokół osi długiej ciała (jest to wzorzec zastępczy dla pełzania lub czworakowania); dziecko zamiast czworakowania podpiera się na jednym kolanie i stopie i przesuwa się; dziecko leżące na plecach robi mostek i odpycha się kończynami, przemieszczając się. Świadczy to o zaburzonej funkcji lokomocyjnej dziecka.
- Zaburzona ontogeneza (którą Vojta nazwał ZOKN)- jest to stan przejściowy, świadczący o zaburzeniach dojrzewania OUN, ostateczna ocena może nastąpić przy współudziale czynnika czasu, czyli dopiero z czasem zobaczymy, czy dziecko wróciło do prawidłowych wzorców ruchowych, czy rozwinęła się patologia ruchowa.
Czynniki alarmowe wskazujące na uszkodzenie OUN
– ubogość ruchu i niedostatek inicjatywy, po 1 m-cu życia
– asymetryczna, stereotypowa postawa, np. zaciskanie piąstki
– słabsze używanie kończyny, asymetryczny rozkład ruchu, gorsza aktywność po jednej stronie
– nadmierna wiotkość (dziecko “wypada” z rąk, jakby “wisi”)
– słaba stabilizacja głowy w trakcji ( próba pociągania za rączki)
– drżenia podczas motoryki spontanicznej i w spokoju
– stereotypowe wyprosty kończyn dolnych podczas podtrzymywania pod pachami
– siedzenie na stawach lędźwiowo-krzyżowych, a nie na guzach kulszowych
– niewystarczająca reakcja na hałas
– niewystarczające ruchy wodzenia gałek ocznych i głowy
– stały zez
– poszerzenie szwów czaszkowych, powiększony obwód głowy, napięte ciemię
– objaw “zachodzącego słońca”, wymioty, objawy oponowe.
